چهار فضيلت مهم اخلاقى

به گزارش عصر قائم به نقل از پایگاه خبری تحلیلی «بلاغ» امام‌ (علیه‌السلام) در این چند جمله‌ حکیمانه، به رابطه‌ چهار صفت مهم با چهار صفت دیگر از صفات انسانی اشاره فرموده است.

نخست می‌فرماید «ارزش هرکس به اندازه‌ی همت اوست»؛ (قَدْرُ الرَّجُلِ عَلَى قَدْرِ هِمَّتِهِ). منظور از همت، تصمیماتی است که انسان برای انجام کارهای مهم می‌گیرد و در پی آن تلاش می‌کند. هرچه این تصمیمات والاتر و این تلاش‌ها گسترده‌تر باشد، همت انسان بلندتر است. کلام امام‌(علیه‌السلام) اشاره به این دارد که انسان‌های والاهمت معمولاً می‌کوشند به مقامات عالی برسند، پس نباید تنها به ظاهر آن‌ها نگریست، بلکه آن نیروی نهفته در درونشان ـ که همت نام دارد ـ معیار سنجش ارزش آن‌هاست.

در کتاب «غررالحکم» همین معنا به صورت دیگری از امام‌ (علیه‌السلام) نقل شده است، می‌فرماید «مَنْ شَرُفَتْ هِمَّتُهُ عَظُمَتْ قِيمَتُهُ»؛ کسی که همت عالی داشته باشد، ارزش و بهای او نیز بیشتر است و در حدیث دیگری از همان حضرت در همان کتاب آمده است «ما رَفَعَ أَمْرَءً كَهِمَّتِهِ، وَ لا وَضَعَهُ كَشَهْوَتِهِ»؛ هیچ‌چیز، انسان را همچون همت، بلندمرتبه نمی‌سازد و هیچ‌چیز، او را چون شهوت، پست نمی‌گرداند.

به تعبیر شاعر:

همت بلند دار که مردان روزگار / از همت بلند به جایی رسیده‌اند

در دومین جمله‌ پُرمعنای خود می‌فرماید «راستگویی هرکس به اندازه‌ی شخصیت اوست»؛ (وَ صِدْقُهُ عَلَى قَدْرِ مُرُوءَتِهِ) زیرا انسانِ باشخصیت، دروغ‌گویی را برای خود ننگ می‌داند. افزون بر این، دروغ‌ها دیر یا زود فاش می‌شود و انسان باشخصیت حاضر نیست کاری کند که آبرویش در آینده بر باد رود.

در احادیث دیگر از امیرمؤمنان‌ (علیه‌السلام) آمده است «الصِّدْقُ عِزٌّ»؛ راستگویی، مایه‌ی عزّت است و نیز «الصِّدْقُ صَلاحُ كُلِّ شَيْءٍ، وَ الْكَذِبُ فَسَادُ كُلِّ شَيْءٍ»؛ راستی، صلاح هرچیز است و دروغ، فساد آن.

یکی از یاران امام صادق‌ (علیه‌السلام) به نام «ابوکهمس» نقل می‌کند که حضرت به او فرمود سلام مرا به ابن ابی‌یعفور برسان و بگو: جعفر بن محمد به تو می‌گوید «اُنْظُرْ ما بَلَغَ بِهِ عَلِیٌّ‌(علیه‌السلام) عِنْدَ رَسُولِ‌اللَّه‌(صلی‌الله‌علیه‌وآله)، فَالْزَمْهُ، فَإِنَّ عَلِیّاً‌(علیه‌السلام) إِنَّما بَلَغَ ما بَلَغَ بِهِ عِنْدَ رَسُولِ‌اللَّه‌(صلی‌الله‌علیه‌وآله) بِصِدْقِ الْحَدِيثِ وَ أَدَاءِ الْأَمَانَةِ» بنگر که علی‌(علیه‌السلام) با چه ویژگی‌هایی در نزد پیامبر‌(صلی‌الله‌علیه‌وآله) به آن مقام رسید، پس آن را ملاک خود قرار ده؛ زیرا او با صداقت در گفتار و امانت‌داری به آن مرتبه رسید.

پیامبر اکرم‌(صلی‌الله‌علیه‌وآله) نیز فرموده‌اند «الْجَمالُ صَوابُ الْقَوْلِ بِالْحَقِّ، وَ الْكَمَالُ حُسْنُ الْفِعَالِ بِالصِّدْقِ»؛
جمال، در گفتار حق است و کمال، در کردار نیک همراه با صداقت. در اینجا باید دانست که «مروءت» به معنای جوانمردی، مردانگی و فتوت، و به تعبیر دیگر، مجموعه‌ای از شایستگی‌هاست که شخصیت انسانِ باارزش را شکل می‌دهد.

در سومین سخن حکیمانه، امام‌(علیه‌السلام) می‌فرماید «شجاعت هرکس به اندازه‌ی بی‌اعتنایی اوست»؛ (وَ شَجَاعَتُهُ عَلَى قَدْرِ أَنَفَتِهِ) وابستگی به مال، مقام و لذات دنیوی از شجاعت انسان می‌کاهد و او را به اسارت می‌کشاند، اما آن‌گاه که خود را از این دلبستگی‌ها رها کند، با شجاعت در برابر ظلم می‌ایستد، حقیقت را بر زبان می‌آورد و راه حق را می‌پیماید.

در «لسان العرب» آمده است «أنَفْ» به‌معنای کراهت از چیزی و برتر دیدن خود از آن است. بنابراین «أَنَفَتِهِ» در اینجا می‌تواند اشاره به بی‌اعتنایی به متاع دنیا باشد.

سپس در چهارمین سخن می‌فرماید «عفت هرکس به اندازه‌ی غیرت اوست»؛ (وَ عِفَّتُهُ عَلَى قَدْرِ غَيْرَتِهِ).

غیرت، به‌معنای انزجار طبیعی از تجاوز دیگران به آنچه متعلق به انسان است، به‌ویژه در مسائل ناموسی.

کسی که نسبت به نوامیس خود غیرت دارد، هرگز به نوامیس دیگران نظر خیانت‌آمیز ندارد. ازاین‌رو هرچه غیرت بیشتر باشد، عفت نیز افزون‌تر است.

گرچه در عرف امروز، واژه‌های «عفت» و «غیرت» بیشتر در زمینه‌ی مسائل ناموسی به‌کار می‌روند، اما در منابع اخلاقی، معانی گسترده‌تری دارند. «عفت» به‌معنای خودداری در برابر هر ناپسندی، و «غیرت» به‌معنای اهتمام به حفظ کرامت انسانی و الهی خویش است.

از امام باقر‌(علیه‌السلام) در «کافی» آمده است «إِنَّ أَفْضَلَ الْعِبَادَةِ عِفَّةُ الْبَطْنِ وَ الْفَرْجِ» برترین عبادت، پاکدامنی در تغذیه و امور جنسی است.

و نیز فرموده‌اند «ما عُبِدَ اللَّهُ بِشَيْءٍ أَفْضَلَ مِنْ عِفَّةِ بَطْنٍ وَ فَرْجٍ» هیچ‌ عبادتی برتر از عفت در خوردن و مسائل جنسی نیست.

در نهایت، از امیرمؤمنان‌ (علیه‌السلام) نقل شده است «ما زَنى غَيورٌ قَطُّ» انسان با‌غیرت، هرگز مرتکب زنا نمی‌شود.

انتهای خبر/