سرپرستانی که دیده نمی‌شوند

به گزارش قائم آنلاین، معصومه ابتکار، معاون رییس‌جمهوری در امور زنان و خانواده، اعلام کرد طرحی برای شناسایی زنان سرپرست خانوار در دستورکار دارد. او همچنین درباره ماده ۸۰ سیاست‌های اختصاصی توضیح داد که از ابتدای دولت دوازدهم، طرح ایجاد ستادی تهیه شده که درصورت تصویب، تکلیف دستگاه‌ها درباره زنان سرپرست خانوار مشخص می‌شود. او درادامه بیان کرد آمادگی برای تجمیع اطلاعات وجود دارد تا تکالیف همه دستگاه‌ها روشن و تقسیم کار انجام شود و زنان سرپرست خانوار حمایت شوند. وی همچنین افزود: از زاویه توانمندی و ظرفیت‌های فوق‌العاده به زنان سرپرست خانوار نگاه می‌کنیم و با رویکرد توسعه‌ای و حمایت‌هایی که روزبه‌روز بیشتر می‌شود، می‌توانیم اشتغال پایدار برای آنان ایجاد کنیم.
او همچنین اظهار کرده که طرح شناسایی زنان سرپرست خانوار که آمادگی شروع فعالیت در مشاغل خانگی را دارند، با همکاری جهاد دانشگاهی و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در حال انجام است.
باتوجه‌ به اظهارات معاون رییس‌جمهوری در امور زنان و خانواده، دو سؤال اساسی مطرح می‌شود:
۱٫ چرا تاکنون آمار دقیقی از تعداد زنان سرپرست خانوار به‌دست نیامده است؟؛ ۲٫ با‌توجه‌به مسوولیت اصلی معاونت زنان و خانواده ریاست‌جمهوری که نظارت و برنامه‌ریزی و هدایت دستگاه‌های مرتبط با حوزه زنان است، آیا می‌تواند مستقیما در حوزه اجرایی اشتغال‌زایی زنان سرپرست ورود کند یا تنها می‌تواند با سیاست‌گذاری‌های هوشمندانه، راه را برای دستگاه‌های اجرایی حمایتی هموارتر کند؟

آمار در دست کیست؟
درباره این سؤال که آیا آماری از زنان سرپرست خانوار در کشور وجود دارد، با خانم فاطمه رهبر، معاون حمایت و سلامت خانواده کمیته امداد به گفت‌و‌گو نشستیم. فاطمه رهبر در پاسخ به این پرسش به «صبح‌نو» می‌گوید: ما به‌عنوان نهاد رسمی حمایت از زنان سرپرست خانوار کم‌بضاعت به‌صورت مستمر وضعیت زنان سرپرست خانوار زیرپوشش خود را رصد می‌کنیم و اطلاعات آن را دراختیار نهادهای سیاست‌گذار قرار می‌دهیم. او با اشاره به اینکه تا پایان سال ۹۷ تعداد زنان سرپرست این کمیته یک‌میلیون نفر بوده، می‌گوید: از تعداد یک‌میلیون نفر زن سرپرست خانواده، ۷۸درصد آن‌ها براثر فوت سرپرست، ۱۵درصد به‌دلیل طلاق و متارکه و ۷درصد هم به‌دلیل سایر عوامل مانند اعتیاد و حاشیه‌نشینی سرپرست خانوار خود شده‌اند.
به‌گفته رهبر، از این تعداد۳/۵۳درصد ساکن شهرها هستند و ۷/۴۶درصد آن‌ها هم در روستاها زندگی می‌کنند. همچنین، ۳/۴۸درصد از آن‌ها بیش از ۶۰ سال دارند و سالمند هستند و ۴/۲۵درصد نیز در بازه سنی ۴۱ تا ۶۰ سال قرار دارند. ۶/۱۶درصد را نیز زنان سرپرست خانوار ۲۵ تا ۴۰ساله تشکیل می‌دهند و ۷/۹درصد از آن‌ها هم زیر ۲۵ سال هستند که البته ممکن است دختران ازدواج نکرده هم شامل این دسته باشند.
معاون حمایت و سلامت خانواده کمیته امداد با ابراز تأسف از اینکه بسیاری از این زنان از تحصیلات کافی برخوردار نیستند، می‌گوید: ۱/۴۸درصد از این زنان بی‌سوادند و ۷/۵۰درصد نیز تحصیلات دیپلم و زیردیپلم دارند و تنها نیمی از این زنان از تحصیلات دانشگاهی برخوردارند. البته با‌توجه‌به آماری که رهبر ارائه می‌دهد، شاید بتوان گفت بسیاری از زنان سرپرست خانوار در کشور که از تحصیلات دانشگاهی برخوردارند، توانسته‌اند بدون نیاز به نهادهای حمایتی همچون کمیته امداد شغل مناسب انتخاب کنند و به‌تنهایی از عهده سرپرستی خانوار برآیند.

سرپرستان خانوارهای تک‌نفره و دونفره
براساس آماری که فاطمه رهبر ارائه می‌دهد، تعداد اعضای خانوارهای زیرپوشش امداد هم می‌تواند موردمطالعه جدی جامعه‌شناسان و سیاست‌گذاران کشور قرار گیرد؛ چراکه به‌گفته وی، ۵۸/۸درصد این زنان در خانواده‌های تک‌نفره زندگی می‌کنند و ۲۱/۸درصد آن‌ها در خانوارهای دونفره. همچنین، ۱۰/۶درصد زنان سرپرست کمیته امداد خانواده‌ای سه‌نفره دارند و ۵/۵درصد هم خانواده‌ای چهارنفره. همچنین، زنانی که سرپرست خانواری با پنج نفر یا بیشترند، تنها ۳/۳درصد این جامعه را دربر می‌گیرد و درنهایت، می‌توان گفت ۸۰درصد زنان سرپرست خانوار کمیته امداد مسوول خانوارهای تک‌نفره و دونفره هستند.
اگر اطلاعاتی که این زنان به کمیته امداد ارائه داده‌اند، دقیقا مبیّن این باشد که ۸/۵۸درصد از این زنان به‌تنهایی زندگی می‌کنند، می‌توان این‌گونه استنباط کرد ۵۸۸هزار زن کم‌بضاعت، تنها در کشور زندگی می‌کنند که با‌توجه‌به شرایط اجتماعی و اقتصادی موجود در جامعه، باید برنامه‌ای جدی برای بهبود وضعیت معیشتی آن‌ها اندیشیده شود. معاون حمایت و سلامت خانواده کمیته امداد همچنین به نکاتی اشاره می‌کند که مهم است. او می‌گوید: به‌جز خانوارهایی که سرپرست آن‌ها به‌طوررسمی زنان هستند، حدود ۵۰۰هزار خانوار زیرحمایت این نهاد نیز دارای سرپرست مرد ازکارافتاده هستند که عملا وظیفه سرپرستی خانوار بر دوش زن خانواده می‌افتد و این آمار علاوه‌بر آمار یک‌میلیون نفری است که در ابتدا عنوان شد.
رهبر کم‌سوادی و بی‌سوادی، مشکلات معیشتی و اقتصادی، نداشتن تخصص و مهارت، ناآگاهی به حقوق و تکالیف قانونی را از بزرگ‌ترین معضلات این زنان عنوان کرده و می‌افزاید: متأسفانه این زنان از یک سو، مشارکت اجتماعی لازم را ندارند و از سوی دیگر، به‌دلیل تعدد نقش‌های سرپرستی خانوار، مادری، خانه‌داری و گاه اشتغال تمام‌وقت، فرصت رسیدگی به سلامت خود و ارتقای دانش و توانمندی‌های فردی و اجتماعی را پیدا نمی‌کنند.

امید به زندگی را در زنان سرپرست خانوار ارتقا می‌دهیم
معاون حمایت و سلامت خانواده کمیته امداد می‌گوید: سامان‌دهی و بهبود وضعیت معیشتی زندگی زنان سرپرست خانوار، تقویت جایگاه آنان در جامعه و همچنین توانمندسازی‌شان از رویکردهای اصلی ما در کمیته امداد است. همچنین تلاش می‌کنیم با ارائه برنامه‌های حمایتی متنوع، وضعیت سلامت جسمی، روحی و اجتماعی این افراد را بهبود بخشیم و با پیشگیری و کنترل آسیب‌های اجتماعی از نهاد خانواده آن‌ها صیانت کنیم. افزون‌براین، امیدواریم بتوانیم روز‌به‌روز امید به زندگی را در آن‌ها ارتقا دهیم. فاطمه رهبر اجرای طرح‌هایی چون ارائه خدمات مستمر مددکاری، تسهیل در ازدواج مجدد آن‌ها، همراهی و تسهیل در دریافت تضامین تسهیلات بانکی، برگزاری برنامه‌های جنبی مانند اردوهای فرهنگی زیارتی را بخشی از برنامه‌های امداد برای زنان سرپرست خانوار عنوان کرده و می‌افزاید: مشاوره، غربالگری سلامت و بیماری‌یابی، بیمه سلامت و حوادث و نیز توانمندسازی و اشتغال‌زایی بخش دیگر فعالیت‌های این نهاد حمایتی است.

معادله مجهولی به‌نام زنان سرپرست خانوار
آماری که معاون حمایت و سلامت خانواده کمیته امداد ارائه می‌دهد، تنها آمار بخشی از زنان سرپرست خانوار است. بسیاری از زنانی که به‌دلایل مختلف از همسر خود جدا شده‌اند یا از خانواده پدری و همسری خود به‌صورت غیررسمی جدا شده و به‌صورت مستقل یا با فرزندان‌شان زندگی می‌کنند، زیرپوشش هیچ نهاد و ارگانی نیستند و حتی بسیاری از آن‌ها علاقه‌ای ندارند تا درباره وضعیت زندگی خود با کسی صحبت کنند. آمار دقیقی از زنانی که همسران بدسرپرست دارند یا زنان و دخترانی که به‌دلیل اشتغال به شهرهای بزرگ‌تر مهاجرت کرده‌اند یا زنانی که همسران زندانی دارند و به‌دلیل وضعیت همسران‌شان در حوالی زندان‌های کشور سکنی گزیده‌اند و همچنین زنانی که همسران‌شان آن‌ها را ترک کرده و نشانی از خود باقی نگذاشته‌اند، نیز وجود ندارد.