بودجه‌ای که باید باشد؛ نیست

به گزارش قائم آنلاین، بودجه سالانه کشور ازجمله مواردی است که در سال‌های مختلف مسئله حاشیه‌ساز در حوزه رسانه‌ها بوده است. موردی که در دوره‌ای با توجه به تقدم و تأخر زمانی تحویل مجلس می‌شد و همین تقدم و تأخر زمانی بخشی از حاشیه‌سازی را برای بودجه رقم می‌زد.

اما حالا که این برنامه‌وبودجه به لحاظ زمانی سروقت به مخاطب اصلی‌اش می‌رسد. وضعیت اصالت و درستی‌اش در چه وضعیتی است؟ آیا این بودجه آن چیزی که باید باشد است؟ آیا این بودجه و برنامه‌اش با مطالباتی که رهبری در مورد آن داشته‌اند؛ منطبق است؟

کمبودهای بودجه‌ای
یکی از مواردی که در مطالبات رهبری مرتبط با جریان بودجه‌ریزی به چشم می‌خورد توجه ایشان به موضوعات علمی و پژوهشی است. ایشان در مورد کمبود بودجه‌های پژوهشی و علمی تأکیدات متنوعی داشته‌اند؛ برای نمونه ایشان در سوم شهریورماه سال ۱۳۹۵ در دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیئت دولت به این موضوع اشاره می‌کنند و می‌فرمایند:‌
یک نکته هم مسئله‌ی بودجه‌ی پژوهش است. بودجه‌ی پژوهش، اولاً کم است، ثانیاً همانی هم که هست، همه‌اش داده نمی‌شود. ما البتّه وعده گرفتیم از یکی از دولت‌ها -نمی‌دانم حالا کدام‌یکی از حضرات بودند- که بودجه‌ی پژوهش را برسانند به یک‌ونیم درصد و دو درصد و حداکثر هم به سه درصد امّا خب، یک‌ونیم درصد را قول دادند. بعد اینجا دانشگاهی‌ها که آمدند سخنرانی کردند، گفتند این حرف‌ها چیست؟ شش‌دهم درصد و پنج‌دهم درصد و از این حرف‌ها است قضیّه، تازه از همان هم همه‌اش را نمی‌دهند! خب حالا جوری بشود که بودجه‌ی پژوهش داده بشود.

اولویت‌های بودجه‌ای
یکی از مواردی که در تخصیص و بودجه‌بندی‌ها وجود دارد اولویت در حذف و اضافه کردن ردیف‌هاست. در این موردتوجه رهبری به موضوعات علمی و فرهنگی بیشتر است؛ ایشان در دیدار جمعی از استادان، نخبگان و پژوهشگران دانشگاه‌ها در ۸ خردادماه ۹۸ می‌فرمایند:
علوم پایه، هم نیاز دارد به سرمایه‌گذاری دولت -چون متأسفانه دولت‌ها هم وقتی مشکل مالی پیدا می‌کنند، جزو اولین جاهایی که در بودجه حذف می‌شود، عبارت است از همین بخش علم و فرهنگ و مانند این‌ها؛ این‌ها هیچ مشکلی، دردسری ندارد؛ اوّل بودجه‌ی این‌ها را [قطع می‌کنند]؛ آمدند به من گفتند که بودجه‌ی بخش‌های علمی را امسال پنجاه‌درصد کم کرده‌اند؛ خب یعنی پنجاه‌درصد از فعّالیّت‌ علمی کشور بایستی متوقف بشود- دولت باید کمک بکند، هم خود صاحب‌نظران و دانشمندان باید کمک کنند.

البته این مطالبه در دولت‌های گذشته هم در مورد این دست از موضوعات وجود داشته است. برای نمونه در چهارم شهریورماه سال ۱۳۸۶ ایشان در دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیئت دولت می‌فرمایند:
بودجه‌ی تحقیقات هم حقیقتاً یکی از آن نقاط ضعف ماست. من گاهی که با دانشگاهی‌ها و اساتید و مسؤولین بخش‌های علمی کشور مواجه می‌شوم، این مسئله‌ی بودجه تحقیقات را مطرح می‌کنند. سه، چهار سال است که مرتب به ما گفته‌اند بناست به سه درصد بودجه برسد؛ اما حالا مثلاً با شش‌دهم درصد یا هفت‌دهم درصد داریم پیش می‌رویم و کار می‌کنیم! واقعاً خیلی کم است. همه‌اش وعده می‌دهند آقا بهتر خواهد شد و نمی‌دانم چه خواهد شد؛ اثری هم دیده نمی‌شود. بودجه‌ی تحقیقات را حقیقتاً زیاد کنید؛ به‌جاهای دیگر فشار بیاورید، ولی این را پیش ببرید.

کاهش وابستگی به نفت
سابقه مطالبه رهبری در خصوص کم شدن وابستگی به نفت به دهه هفتاد برمی‌گردد. ایشان در ۲۸ آبان ۹۸ و در دیدار جمعی از تولیدکنندگان، کارآفرینان و فعالان اقتصادی وابستگی به درآمدهای نفتی حتی در بودجه‌ی جاری را موجب آسیب‌پذیری کشور خواندند و افزودند: این اتکا با توجه به تحریم‌ها اندکی کاهش‌یافته اما از دهه‌ی ۷۰ در زمان دولتِ برادر و رفیق عزیزمان مرحوم هاشمی رفسنجانی (رحمه‌الله) تأکید کرده‌ام باید وابستگی بر نفت را به‌تدریج کم کنیم.

توجه به شیوه‌های بودجه‌ریزی بومی
یکی از مواردی که رهبری در مدل بودجه‌ریزی و مبنای آن دارند عدم توجه به روش‌های مشهور و خارجی و داشتن روش بومی است. ایشان در همین رابطه و در دیدار با نمایندگان مجلس در ۲۷ خرداد ۱۳۸۳ می‌فرمایند: کسانی دنبال این هستند که حرفی را پرتاب کنند و ذهن مردم را از مسائل اصلی دورنگه دارند: مدل چینی، مدل ژاپنی، مدل فلان. مدل توسعه در جمهوری اسلامی، به اقتضای شرایط فرهنگی، تاریخی، مواریث و اعتقادات و ایمان این مردم، یک مدل کاملاً بومی و مختص به خود ملت ایران است؛ از هیچ جا نباید تقلید کرد؛ نه از بانک جهانی، نه از صندوق بین‌المللی پول، نه از فلان کشور چپ، نه از فلان کشور راست؛ هر جا اقتضایی دارد. فرق است بین استفاده کردن از تجربیات دیگران، با پیروی از مدل‌های تحمیلی و القایی و غالباً هم منسوخ. بنده می‌بینم گاهی بعضی از شیوه‌هایی که در زمینه‌های اقتصادی و فرهنگی و غیره پیشنهاد می‌شود، از دیگران گرفته‌شده – فلان متفکر فرنگی این‌طوری گفته، فلان متفکر کجایی این‌طوری گفته – مثل این‌که به آیات قرآن استناد می‌شود! خیلی از شیوه‌ها منسوخ است؛ سی سال پیش، چهل سال پیش، پنجاه سال پیش تجربه‌شده، بعد یک روش بهتر آورده‌اند؛ ولی ما الان می‌خواهیم از روش منسوخ آن‌ها در آموزش‌وپرورش،…، در کارهای اقتصادی و در برنامه‌ریزی و بودجه‌بندی استفاده کنیم؛ نه، این درست نیست. از تجربه‌ها و دانش‌ها باید استفاده کرد، اما الگو و شیوه و مدل را باید کاملاً بومی و خودی انتخاب کرد.

اصلاحی که نشد
یکی از مواردی که رهبر انقلاب به‌صورت مشخص در خصوص بودجه سال ۹۹ داشتند اصلاح برنامه‌ریزی برای بودجه سال ۹۹ بود، ایشان در دیدار مسئولان نظام در ۲۴ اردیبهشت‌ماه امسال با اشاره به مسئله اصلاح بودجه فرمودند: یکی هم مسئله‌ی اصلاحات ساختاری بودجه است که اشاره کردند، بنده هم تأکید می‌کنم؛ بنابراین شد، قرار بر این شد که در چهار ماه اوّل سال ۹۸، مجلس و دولت با همکاری [همدیگر،] این مشکل ساختاری بودجه را برطرف کنند، حل کنند؛ دو ماهش گذشته، الان دو ماه بیشتر باقی نیست.

بدیهی است با توجه به صحبت‌های ایشان در دیدار جمعی از تولیدکنندگان، کارآفرینان و فعالان اقتصادی در ۲۸ آبان ماه اصلاحاتی که مقرر بود انجام نشد؛ ایشان در این دیدار فرمودند: ما الان درزمینه‌ی بودجه‌ریزی واقعاً‌ مشکل‌داریم. بنده هم، سفارش کرده‌ام، تأکید هم کرده‌ام، چهار ماه هم از اوّل سال فرصت دادیم که در این چهار ماه، نظام بودجه را اصلاح کنید؛ خب ‌نشده دیگر. گره علمی وجود دارد؛ این را باید دانشگاه‌ها حل کنند.

بنابراین به نظر می‌رسد با توجه به مطالبات و اولویت‌های بودجه‌ای رهبری در این سال‌ها و ضرورت حذف و کم شدن تمرکز بودجه به فروش نفت و عمل نشدن به این موارد در سال پیش روز در انتظار مشقت و دردسرهای بیشتری در حوزه مشکلات اقتصادی باشیم.