نیروی انتظامی چگونه باید رفتار تماشاگران فوتبال را مدیریت کند؟

به گزارش قائم آنلاین، در سال‌های اخیر رفتارهای ناهنجار در استادیوم‌های فوتبال افزایش یافته است. نیروی انتظامی در تامین نظم و امنیت مسابقات و رویدادهای ورزشی نقش کلیدی دارد. پژوهشگران مدیریت ورزشی دانشگاه صنعتی شاهرود و روان‌شناسی دانشگاه تهران در مطالعه‌ای عوامل تاثیرگذار بر رفتار تماشاگران فوتبال را برای مدیریت رفتار آن‌ها، مورد بررسی قرار دادند.

در این پژوهش برای گردآوری اطلاعات از دو روش مصاحبه نیمه ساختار یافته و مصاحبه به روش گروه کانونی استفاده شد. جامعه مشارکت‌کنندگان شامل خبرگان، متخصصان و صاحب‌نظران مرتبط با برگزاری رویدادهای ورزشی به ویژه مسئولان برقراری نظم و امنیت در ورزشگاه‌ها (از قبیل مسئولان امنیتی-انتظامی وزارت کشور، حراست فدراسیون فوتبال، سازمان لیگ فوتبال، فرماندهان انتظامی و یگان ویژه استان‌های دارای تیم لیگ‌های برتری) و همچنین اساتید متخصص علمی و دانشگاهی مرتبط با مدیریت رفتار تماشاگران و رفتارهای جمعی شامل اساتید مدیریت ورزشی، جامعه‌شناسی اجتماعی، روان‌شناسی اجتماعی و اساتید دانشگاه علوم انتظامی امین بودند.

پژوهشگران با ۲۲ نفر مصاحبه انفرادی انجام دادند و یک جلسه مصاحبه گروهی هفت نفره نیز برگزار شد. مصاحبه‌ها ضبط شدند و سپس فایل صوتی آن‌ها تبدیل به نوشتار شد. پس از هر مصاحبه، داده‌های کلیدی به‌دست‌آمده دسته‌بندی شدند و مصاحبه‌های بعدی بر اساس آن داده‌ها اجرا شد. از پنج نفر از متخصصان مشارکت‌کننده در پژوهش خواسته‌شد گزارش نهایی و مضامین به‌دست‌آمده را بازبینی کرده و نظر خود را در ارتباط با آن‌ها ابراز کنند. در نهایت از چهار نفر از خبرگانی که در مطالعه شرکت نداشتند، درخواست شد تا یافته‌های پژوهش را مورد بازبینی قرار دهند.

میانگین سنی افراد مشارکت‌کننده در پژوهش حدود ۴۹ سال بود و حدود ۲۴ سال سابقه کاری مرتبط با موضوع تحقیق داشتند. از ۲۹ شرکت‌کننده در پژوهش ۱۹ نفر مدرک دکتری، ۹ نفر کارشناسی ارشد و یک نفر مدرک کارشناسی داشتند. تنها یک زن در میان شرکت‌کنندگان پژوهش وجود داشت و مابقی مرد بودند. هشت نفر در رشته‌های فرماندهی و انتظامی، هشت نفر جامعه‌شناسی، چهار نفر روان‌شناسی اجتماعی، شش نفر مدیریت ورزشی و سه نفر در رشته‌های دیگر تحصیل کرده‌ بودند.

با طبقه‌بندی داده‌های به‌دست‌آمده از مصاحبه‌ها مشخص شد که مجموعه‌ای از عوامل در ایجاد رفتار مثبت و بهنجار تماشاگران فوتبار نقش دارند. برای بهبود رفتار تماشاگران و شکل‌گیری رفتار مثبت هواداران توسط نیروی انتظامی تنها یک عامل موثر نیست؛ بلکه رفتار بهنجار تماشاگران حاصل توجه و اقدام متناسب نیروی انتظامی به عوامل وضعیتی، عوامل قانونی، عوامل زیرساختی، عوامل رفتاری-عملکردی و عوامل فرهنگی- اجتماعی است.

عوامل مدیریتی

به گفته متخصصان شرکت‌کننده در این پژوهش چنانچه مدیران با تخصص و تعهد در سازمان‌های مرتبط با فوتبال و باشگاه‌ها به کار گرفته شوند و از با ثبات بودن مدیریت خود اطمینان داشته باشند و بدانند تحت تاثیر اتفاقاتی مثل شکست و کسب نتیجه، در کوتاه‌مدت عوض نمی‌شوند، با اطمینان خاطر بیشتری برنامه‌ریزی‌های بلندمدت خواهند داشت.

توجه مدیران به انجام فعالیت‌های فرهنگی در قبال هواداران باشگاه، به موازات فعالیت‌های ورزشی می‌تواند تاثیرات مطلوبی در راستای بروز رفتارهای بهنجار تماشاگران داشته باشد و در نتیجه مدیریت انتظامی نیز در راستای برقراری نظم و امنیت رویدادهای ورزشی با چالش‌های کمتری روبرو خواهد بود.

همچنین یکی از چالش‌های کنونی پیش روی نیروی انتظامی در مدیریت رفتار تماشاگران، مدیریت ضعیف فضای مجازی در باشگاه‌ها است.

عوامل وضعیتی

در ورزش فوتبال بیش از سایر رشته‌های ورزشی حوادث ناگوار از جمله رفتارهای خشن و پرخاش‌جویی بین هواداران تیم‌ها مشاهده می‌شود. با حرفه‌ای شدن ورزش فوتبال و پخش مسابقات مهم از صدا و سیما، نتایج مسابقات و رده‌بندی تیم‌ها در جدول امتیازات به‌ویژه در هفته‌های پایانی لیگ، اهمیت و حساسیت بیشتری پیدا می‌کند. چنانچه مسئولان برگزاری مسابقات و نیروی انتظامی شرایط و وضعیت را به خوبی پیش‌بینی نکرده باشند و تمهیدات لازم را متناسب با وضعیت در نظر نگرفته باشند، حضور تعداد زیاد تماشاگر در ورزشگاه‌ها ممکن است بروز احساسات، هیجانات و واکنش‌های نابهنجار مثل شعار، پرتاب اشیا، فحاشی، جنجال، آشوب، تخریب استادیوم و یا آسیب به دیگران را در پی داشته باشد.

همچنین لازم است مسئولان نیروی انتظامی سابقه بازی‌های گذشته دو تیم را نیز بررسی کنند و چنانچه بازی‌های گذشته همراه با درگیری و خشونت باشد، اقدامات پیشگیرانه باید مد نظر قرار گیرد.

عوامل قانونی

با وجود تدابیر کیفری گسترده برای مقابله با خشونت و اوباشی‌گری تماشاگران فوتبال، هنوز هم حوادث تلخ و ناگوار اتفاق می‌افتد. این مسئله نشان می‌دهد که سیاست‌های کیفری در مقابله با خشونت و اوباشی‌گری از تمام ظرفیت و توان خود استفاده نکرده است. به دلیل ویژگی‌های تماشاگران فوتبال به خصوص سن پایین آن‌ها، دست قانون‌گذار در استفاده از تنبیهات مختلف بسته است. به همین خاطر حقوق کیفری برای برخورد مناسب با رفتارهای خشونت‌آمیز تماشاگران، تاثیرگذاری لازم را ندارد و قوانین حقوقی و آیین‌نامه‌های انضباطی فدراسیون فوتبال به ابزار بدون استفاده‌ای برای کنترل ناهنجاری اجتماعی تماشاگران تبدیل شده است. لازم است با انجام مطالعات و تحقیقات در این زمینه، سیاست‌های کیفری متناسب با الگوهای بومی کشور تدوین شود تا از کارآمدی لازم برخوردار باشند.

عوامل زیرساختی

محدودیت‌ها به ویژه در زمینه زیرساخت‌های بهداشتی و رفاهی ورزشگاه، طراحی محیطی ورزشگاه، سرویس‌های ایاب و ذهاب و پارکینگ به عنوان محرک‌هایی برای بروز رفتارهای تهاجمی هستند. هواداری که امکان استفاده از سرویس بهداشتی مناسب، تغذیه مناسب و نمازخانه مناسب زا ندارد، نمی‌تواند در موارد مختلف بر فشارهای موجود غلبه کند و شاید ناچار به پرخاش‌گری و بی‌احترامی به داور، کادر حریف و حتی بازیکنان تیم خودی شود. بنابراین ایجاد امکانات رفاهی باعث کاهش استرس و فشار ناشی از مسائل موجود در سالن خواهد شد.

استفاده از سیستم‌های دوربین‌های مداربسته، ویدئو چک‌ها ، دستگاه‌های تشخیص عبور توپ از خط دروازه و… می‌تواند رفتار تماشاگران را تحت تاثیر قرار دهد. به طور مثال استفاده از دوربین‌های مداربسته تا حدودی رفتار هواداران را کنترل خواهد کرد. چرا که افراد خاطی به سادگی شناسایی می‌شوند و این ترس از شناسایی شدن موجب می‌شود که رفتار شایسته‌ای از خود نشان دهند.

عوامل رفتاری- عملکردی
از نظر شرکت‌کنندگان در این مطالعه، قضاوت اشتباه داوران به خصوص در مسابقات حساس مهم‌ترین عامل در بر هم خوردن نظم ورزشگاه است. این موضوع بر رفتار تماشاگران و بروز پرخاش‌گری و اغتشاش ورزشی اثر مستقیم دارد. عملکرد تیم‌ها، رفتار مربیان و ورزشکاران نیز از عوامل ایجاد رفتارهای نابهنجار تماشاگران است. هنگامی که ورزشکاران، مربیان و داوران رفتار پرخاش‌جویانه و خشونت‌آمیز نشان می‌دهند، تماشاگر نیز به تقلی و الگوگیری می‌پردازد.

همچنین رسانه‌ها و مطبوعات تاثیر بسیاری بر ذهنیت هواداران دارند و می‌توانند نقشی دوگانه در بروز پرخاش‌گری تماشاگران داشته باشند. از یک سو تیترهای جنجالی می‌تواند سبب تحریک تماشاگران شود و از سوی دیگر می‌تواند ابزار مناسبی برای فرهنگ‌سازی باشد.

عوامل فرهنگی – اجتماعی

بین ویژگی‌های فردی و جمعیت‌شناختی و ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی تماشاگران با نحوه رفتار آن‌ها ارتباط وجود دارد. سن، تعداد، وضعیت تاهل و … به عنوان ویژگی‌های جمعیت‌شناختی و ویژگی‌های فرهنگی، فضای سیاسی حاکم، قانون‌مداری و سطح آگاهی و دانش جامعه بر نوع رفتار تماشاگران تاثیرگذار است.

به گفته پژوهشگران این مطالعه: «با توجه به این‌که در کشور ایران در استان‌های مختلف، قومیت‌ها و فرهنگ‌های مختلفی وجود دارد و سطح قانون‌مداری و وضعیت استقبال آن‌ها برای تماشای مسابقات تیم‌های مختلف در شرایط و وضعیت‌های مختلف سیاسی، اجتماعی و اقتصادی متفاوت است، نیروی انتظامی به منظور هر چه بهتر مدیریت کردن رفتار تماشاگران لازم است برآورد دقیقی از این‌گونه ویژگی‌های تماشاگران و جامعه داشته باشد و متناسب با این برآوردها اقدامات لازم را انجام دهد».

نتایج این پژوهش به صورت مقاله علمی پژوهشی در فصل‌نامه “پژوهش‌های مدیریت انتظامی” منتشر شده است.